Osmanlı şehzadeleri geleceğin hükümdar adayları olduklarından, onların eğitimlerine büyük önem verilirdi. “Lala” adı verilen danış­manların gözetiminde, sancaklarda idari görevlere getirilerek yönetim alanında yetiştirildikleri için, tahta çıktıkları zaman zorlanmazlardı.

Sistem bu haliyle 17. yüzyıla kadar devam etti. I. Ahmet döne­minde, şehzadelerin sancaklarda güç toplayarak saltanatı ele geçirme olasılığını yok etmek için, bu uygulama kaldırılarak Kafes Sistemi’ne geçildi.

Yeni usule göre şehzadeler sarayda ömür boyu gözetim altında tu­tulacak, padişahın ölümü halinde ise içlerinden en yaşlı ve en olgunu tahta geçecekti. Bu anlayış saltanat kavgalarını önlemesine karşın, idari konularda cahil ve deneyimsiz padişahlar yetişmesini engelle­yemedi.

III. Mustafa, yirmi sekiz yıl süren kafes hayatından sonra III. Os­man’ın ölümü üzerine tahta geçti. Saraydan dışarı adım bile atmasına izin verilmemişti. Yurt ve dünya politikası hakkında gerekli bilgisi olmadığı gibi bilgisine başvurulacak deneyimli devlet adamları da yoktu. Çevresi cahil ve beceriksiz insanlarla dolu idi.

Kendisinden önce hükümdar olan III. Osman’ın psikolojik sorun­ları vardı. Ülkeyi de çok kötü yönettiğinden halk yeni hükümdara büyük bir ümit bağlamıştı.

Açık fikirli ve iyi niyetli bir insan olan yeni padişah duygu ve dü­şüncelerini kendisinden çok şey bekleyen halkı ile paylaşmak için şu dizeleri yazdı: Yıkıhptur bu cihan, sanma ki bizde düzele Çark-ı devlet donuverdi, kamu müptezele Şimdi ebvab-ı saadetle gezer, hep hazele İşimiz kaldı hemen merhamet-i lem yezele…

Padişah özetle demek istiyor ki: “Devlet çarkımız tersine dönmüş, söz ayağa düşmüş, bir yığın beceriksiz ve yaramaz adam önemli mev­kileri tutmuş, benden fazla bir şey beklemeyin, işimiz Allah’a kalmış!”

Gördüğünüz gibi padişah daha işin başında neler yapabileceğini değil de neler yapamayacağını açıklayarak karamsar bir tablo çizmiş­ti. Ne acıdır ki tespitlerinin hepsi doğru idi. Her şeye rağmen inanç ve samimiyetle işe başladı. Geri kalmışlığın yazgı olmadığına ve ıslahat­larla aşılacağına inanıyordu. Bu nedenle çevresinde bulabildiği Koca Ragıp Paşa gibi ıslahat yanlısı kişilere önemli görevler verdi.

Ayrıca yurt dışından Baron Dö Tot isimli mühendislik ve askeri eğitim konusunda deneyimli bir uzman getirterek işe topçu ocağın­dan başladı.

Baron Dö Tot Batılı standartlara uygun, “Sürat Topçuları” adı al­tında, yeni bir askeri ocak kurmak için çalışmalara başlamıştı. Fakat yerli mühendis ve subayların bazıları, padişahın Baron’a gösterdiği yakınlığı çekemiyorlardı. “Bizim ne eksiğimiz var, biz bu kâfirden daha iyiyiz!” diyerek işin aksamasına neden oluyorlardı. Bu nedenle Baron, padişahın huzuruna çıkarak “Sultanım bazı subay ve mühen­dislerimiz mevki ve makamlarının gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olmadıkları gibi bilgilerinin yeterli olduğunu söyleyerek eğitime is­teksizlik gösteriyorlar.” dedi. Bu duruma çok kızan padişah, Baron’a dönerek “Hemen bir kurul toplayıp itirazcıları huzurumda sınav yapmanızı istiyorum. Bakalım neler biliyorlarmış!” dedi.

Padişahın emri hemen yerine getirildi. Kısa bir süre içerisinde üç kişilik bir sınav komisyonu toplanarak itirazcılar içeri alındı. Padişah oturduğu yerden sınavı izliyordu. Baron Dö Tot sınava alınanların hepsine ortak bir soru sordu: “Üçgenin iç açılarının toplamı kaç dere­cedir?” Bir inşaat mühendisinin bu soruyu bilmemesi, bir kâtibin okuma yazma bilmemesi kadar abesti. Soru sorulduktan sonra mühendisler şaşkın şaşkın birbirlerine baktılar ve uzun uzun düşündük­ten sonra içlerinden en bilgili geçineni kendisini toparlayarak şu yanı­tı verdi: “Üçgenine göre değişir efendim!”. Bu yanıt üzerine sınavın daha fazla uzatılmasına gerek görülmedi.